Zo bouwen we binnen ons CO₂-budget

Woningen bouwen en onze klimaatdoelen halen?

Op 13 oktober 2022 is het officieel geworden: in 2030 moeten we 900.000 extra woningen hebben gebouwd. Maar we hebben in die periode meer te bereiken. De EU zet met haar Green Deal een duidelijk doel: in 2030 moeten we onze broeikasgasemissies met 55% hebben teruggedrongen. Dit is een eerste ijkpunt. In het Klimaatakkoord van Parijs hebben we met vrijwel alle landen ter wereld afgesproken dat de aarde in 2050 met niet meer dan 1,5 à 2 graden Celsius is opgewarmd. De EU is daarom in 2050 klimaatneutraal. Uit de Klimaat- en Energieverkenning van 2022 blijkt echter dat Nederland het eerste doel voor 2030 al niet gaat halen, met de huidige koers. Dat betekent dat we de verduurzaming van onze samenleving moeten versnellen. Maar verduurzaming versnellen, én de woningbouw versnellen, gaat dat wel samen?

Nieuwe CO₂-barometer van nieuwbouwwoningen

Het Lente-Akkoord publiceert binnenkort de door W/E adviseurs ontwikkelde landelijke CO₂-barometer van nieuwbouw. Hiermee wordt gemonitord hoeveel CO₂eq-uitstoot nieuw gebouwde woningen jaarlijks veroorzaken. Zo monitoren we dus of onze nieuwbouw in lijn blijft met onze klimaatdoelen. Als we kijken naar de woningen die in 2021 zijn gebouwd, zien we dat deze gemiddeld ongeveer 5 kg CO₂-emissies per vierkante meter per jaar gaan uitstoten, door gebouwgebonden energiegebruik. In de periode tot en met 2030 is dit in totaal dus circa 50 kg CO₂-emissies per vierkante meter. Dit valt echter in het niet bij de CO₂-uitstoot die is veroorzaakt door het bouwen van deze woningen. Gemiddeld werd in 2021 per vierkante meter nieuwbouwwoning circa 340 kg CO₂-emissies uitgestoten door productie van materialen en bouw. Op de korte termijn zijn het dus vooral de materialen en de bouw van nieuwbouwwoningen die veel CO₂-uitstoot veroorzaken. Halen we ons klimaatdoel als we deze hoeveelheden CO₂-emissies blijven uitstoten met het bouwen van nieuwe woningen?

Bouwen binnen ons CO₂-budget

Om die vraag te beantwoorden moeten we weten hoeveel CO₂eq we in de periode tot aan 2030 nog mogen uitstoten. Dus, hoeveel ‘emissieruimte’ is er nog, voordat de hoeveelheid broeikasgassen in onze atmosfeer zo groot is dat de aarde in 2050 met meer dan 1,5 graden opwarmt? Die emissieruimte noemen we het CO₂-budget. En op basis van dat principe kunnen we een CO₂-budget tot 2030 vaststellen voor de bouw van nieuwbouwwoningen. Het Manifest 2.0 – Bouwen binnen de grenzen van onze planeet roept hiertoe op en is door veel organisaties ondertekend.

De bouw moet én kan een omslag maken

DGBC en NIBE hebben een eerste raming gemaakt van het CO₂eq-budget voor de Nederlandse bouwsector. Vervolgens hebben zij op basis van een aangenomen bouwvolume tot aan 2050 een CO₂eq-budget voor materiaalgebruik (dus productie van materialen en bouw) per vierkante meter nieuwbouwwoning bepaald: Paris Proof Embodied Carbon. Het budget per vierkante meter neemt gestaag af. Tot 2030 is het budget voor eengezinswoningen nog 200 kg CO₂eq/m2 BVO. Van 2030 tot aan 2040 is dit nog maar 126 kg CO₂eq/m2 BVO.

Als we deze Paris Proof Embodied Carbon-grenswaarde naast de gemiddelde CO₂eq-uitstoot door materiaalgebruik van woningen uit 2021 zetten, krijgen we een opzienbarend inzicht: als we op deze wijze blijven bouwen om ons woningbouwdoel in te vullen, blijven we niet binnen ons CO₂-budget tot aan 2030 en gaan we ons klimaatdoel voor de nieuwbouw zeker niet halen.

Is de combinatie van het halen van ons woningbouwdoel én het klimaatdoel dan een verloren zaak? Absoluut niet. Er is de komende jaren een grote omslag binnen de bouwsector nodig. Dat de bouw in staat is om deze omslag te maken laten koplopers zien. Er zijn namelijk nu wel degelijk mogelijkheden om Paris Proof te bouwen.

Koplopers laten de koers zien

Koplopers binnen de woningbouw laten zien wat de mogelijkheden zijn. Uit twee onderzoeken naar koplopers van W/E adviseurs en uit de themagroepen van het Lente-Akkoord komen voorbeelden naar voren van projecten met een lage milieu-impact. Daar zijn uiteraard ook randvoorwaarden voor nodig, waaraan gewerkt moet worden. In het tweede onderzoek van W/E adviseurs komen die aan bod.

Maar ook blijkt dat er nu al strategieën zijn, die door koplopers worden toegepast om effectief de milieu-impact van materialen te verlagen:

Bouwen met hernieuwbare materialen

Bouwen met hernieuwbare materialen, bijvoorbeeld houtbouw, staat volop in de aandacht. De koplopers uit de onderzoeken van W/E adviseurs gebruikten dit vaak als effectieve strategie om de milieu-impact van materiaalgebruik van nieuwbouwwoningen te verlagen. Er zijn verschillende manieren om met hout te bouwen, van houtskeletbouw tot CLT (Cross Laminated Timber) en LVL (Laminated Veneer Lumber).

Een voorbeeldberekening van een rijtjeswoning van CLT komt uit op een Paris Proof-waarde van 178 kg CO₂eq-emissies per vierkante meter. Een groot verschil dus ten opzichte van circa 340 CO₂eq-emissies per vierkante meter die in 2021 gemiddeld per nieuwbouwwoning werd uitgestoten voor materiaalgebruik. En ook onder de Paris Proof-waarde van 200 kg CO₂ per vierkante meter van 2021. Met behulp van deze strategie is het dus mogelijk om binnen het CO₂-budget te blijven en toekomstbestendig te bouwen.

Industrieel en conceptueel bouwen

Er verschijnen steeds meer woningfabrieken die bouwpakketten van conceptwoningen maken, die vervolgens op locatie in elkaar worden gezet. Deze manier van bouwen zorgt onder andere voor minder afval, minder vervoersbewegingen en betere arbeidsomstandigheden. Door conceptueel te bouwen wordt de controle op en de kwaliteit van het bouwproces groter. Zo kan ook makkelijker proactief worden gestuurd op standaardproducten met een lage milieu-impact. Zie bijvoorbeeld het project Koelmalaan in Alkmaar, waar met houten modules wordt gewerkt om de milieu-impact te verlagen.

De Koelmalaan in Alkmaar. De Koelmalaan in Alkmaar is een voorbeeld van een houtbouwproject. Er worden 129 appartementen gerealiseerd van houten prefab modules van woonconcept Finch Buildings. De twee gebouwen hebben vijf bouwlagen en bestaan uit 260 modules. Met 12.000 m² BVO is dit project het grootste massief houten woongebouw van de Benelux tot nu toe.

De prefab modules zijn gemaakt van CLT (Cross Laminated Timber) en worden sinds 2014 in een fabriek gemaakt. De modules worden naar een projectlocatie vervoerd en daar gemonteerd en afgebouwd. Inmiddels zijn er zeven projecten met deze modules gebouwd of in aanbouw.

Nog niet alle CO₂-uitstoot die door industrieel en conceptueel bouwen wordt gereduceerd, vertaalt zich naar een betere Paris Proof-waarde. Maar als proactief wordt gestuurd op standaardproducten met een lage milieu-impact, bijvoorbeeld hernieuwbaar materiaal, kan dit wél tot het gewenste resultaat leiden.

Bouwen met hergebruikte materialen

De bouwsector produceert jaarlijks zo’n 25 megaton afval. Een deel van dat afval kan weer worden ingezet als bouwmateriaal. In het onderzoek naar koplopers kwamen relatief weinig voorbeelden naar boven van projecten waarin hergebruikt materiaal is toegepast. Maar het blijkt wél dat hergebruikt materiaal toepassen een effectieve manier is om de milieu-impact te verlagen. Zo laat het voorbeeld van het project ‘Zeven circulaire woningen in Stroinkslanden’ zien dat door een combinatie van hergebruikt materiaal en hernieuwbaar materiaal een Paris Proof-waarde van 169 kg CO₂/m2 BVO kan worden behaald.

Zeven circulaire woningen in Stroinkslanden in Enschede. Het project ‘Zeven circulaire woningen in Stroinkslanden’ laat zien dat bouwen met hergebruikt materiaal mogelijk is. In dit project hebben verschillende partijen, waaronder corporatie de Woonplaats en architect LKSVDD, intensief samengewerkt. Er zijn zeven woningen gesloopt en zeven nieuw sociale huurwoningen gebouwd.

De begane grondvloer, fundering en berging zijn gehandhaafd en er is sloopmateriaal toegepast, ook uit andere projecten. Oude dakisolatie werd vloerisolatie en oude betonwanden werden kantplanken en bestrating. Ook de gevelbekleding, een deel van de kozijnen en dorpels zijn restmaterialen, die opnieuw zijn ingezet. Verder is er zoveel mogelijk hernieuwbaar materiaal toegepast, waaronder houtskeletbouw. Twee strategieën om de milieu-impact te verlagen zijn dus effectief gecombineerd.